Sam Sullivan, một người đàn ông khỏe mạnh đến từ Vancouver, Canada, đã gặp tai nạn trượt tuyết khi mới 19 tuổi. Tai nạn khiến anh bị gãy cột sống, dẫn đến liệt toàn thân. Trong suốt 6 năm sau đó, Sam phải vật lộn với chứng trầm cảm và ý nghĩ từ bỏ cuộc sống. Cuối cùng, anh đã tìm thấy sự cứu rỗi trong triết học khắc kỷ. Sam chia sẻ rằng anh đã tưởng tượng Đấng Sáng Tạo đang nhìn xuống và nói: “Hãy để ta xem một người khi mất đi đôi tay, đôi chân và cơ thể sẽ có thể làm được những gì?”. Triết học khắc kỷ đã giúp Sam vượt qua quá trình hồi phục đầy đau đớn và chậm chạp, chấp nhận sự khuyết tật của bản thân.
Sam Sullivan không chỉ là một tấm gương về nghị lực phi thường mà còn là một nhà hoạt động xã hội tích cực. Anh đại diện cho những người khuyết tật, đấu tranh cho quyền lợi của họ, kêu gọi cải thiện đường phố, hệ thống giao thông công cộng và dịch vụ công cộng tại Vancouver. Anh cũng kêu gọi tài trợ và giới thiệu bộ môn leo núi dành cho người khuyết tật.
Năm 2004, Sam được bầu làm thị trưởng Vancouver. Tại lễ bế mạc Thế vận hội Mùa đông 2006, anh đã tiếp nhận lá cờ Olympic khổng lồ, đặt nó vào một khe cắm đặc biệt trên xe lăn và quay xe để vẫy cờ trước hàng triệu khán giả trên toàn thế giới. Khoảnh khắc này đã truyền cảm hứng cho rất nhiều người. Sam chia sẻ rằng khoảnh khắc đó khiến anh nhớ đến lời của triết gia khắc kỷ Epictetus: “Khi khó khăn đến với bạn, hãy nhớ rằng Đấng Sáng Tạo giống như một huấn luyện viên đấu vật đã sắp xếp cho bạn một đối thủ mạnh. Bạn có thể tự hỏi tại sao? Đó là vì nhờ đó bạn có thể trở thành người chiến thắng trong cuộc thi Olympic.”
Triết học khắc kỷ cho rằng điểm yếu lớn nhất của con người chính là những cảm xúc mạnh mẽ. Vì vậy, triết học này đề xuất sử dụng lý trí để chữa lành cuộc sống, giúp con người tự vượt lên chính mình, phát triển phẩm chất nội tại và trở nên mạnh mẽ, không thể bị đánh bại.
Cuốn sách “Breakfast with Seneca” (Bữa sáng với Seneca) của tác giả David Fideler diễn giải cách áp dụng triết học khắc kỷ để dùng lý trí chữa lành cuộc sống. Trong cuộc sống, ai cũng gặp phải những vấn đề lớn nhỏ khiến bản thân cảm thấy tồi tệ, lo lắng và bối rối. Triết học khắc kỷ cho rằng mọi thứ đều có thể được chữa lành miễn là chúng ta biết cách sử dụng lý trí.
Seneca là một trong những triết gia khắc kỷ nổi tiếng nhất thời La Mã cổ đại, được biết đến với khả năng hùng biện và ngôn từ tinh tế. Cảm xúc tiêu cực như lo lắng, bất an, tức giận, sợ hãi, đau buồn là những vấn đề rất phổ biến. Vậy lý trí có thể giúp chúng ta như thế nào khi đối diện với những cảm xúc này?
Hãy tưởng tượng tình huống Hạo Nam bị một chiếc xe lao qua hắt nước mưa vào người. Anh lập tức nổi giận nhưng không thể trút giận vì chiếc xe đã đi mất. Cảm giác như cả ngày vui vẻ của anh đã bị phá hỏng. Đây là ví dụ điển hình về việc con người bị cuốn vào cảm xúc tiêu cực.
Triết gia khắc kỷ cho rằng trong khoảnh khắc cảm xúc bùng nổ, thực tế có ba sự kiện đã diễn ra: Thứ nhất, Hạo Nam bị tạt nước; thứ hai, Hạo Nam phán đoán “Tôi đã bị tổn thương”; và thứ ba, dựa trên phán đoán này, anh ta nổi giận. Điều làm chúng ta buồn bã không phải là sự việc mà là cách chúng ta nhìn nhận chúng. Cảm xúc của chúng ta xuất phát từ cách nhìn nhận vấn đề của chính mình.
Trong triết học khắc kỷ có một bài tập gọi là “lật ngược trở ngại”. Nếu bạn có thể thay đổi cách nhìn nhận vấn đề một cách phù hợp thì mỗi khó khăn sẽ trở thành một khởi đầu mới tốt đẹp. Ví dụ, nếu bạn đang cố gắng giúp đỡ ai đó mà họ phản ứng bằng thái độ kiêu ngạo, bạn có thể nghĩ rằng họ không làm cho cuộc sống của bạn khó khăn hơn mà đang giúp bạn rèn luyện đức tính kiên nhẫn.
Người theo triết học khắc kỷ biến mỗi trở ngại thành một cơ hội. Seneca nói: “Chúng ta đau khổ trong tưởng tượng nhiều hơn là trong thực tế”. Những suy nghĩ hoang tưởng sau sự việc thường gây hại cho chúng ta nhiều hơn là chính sự việc. Để ngăn chặn sự phát triển của cảm xúc tiêu cực, bước đầu tiên là sử dụng lý trí để xem xét liệu những suy nghĩ tưởng tượng đó có quá mức hay không, từ đó điều chỉnh lại cách nhìn nhận sự việc.
Giận dữ là một trong những cảm xúc đáng sợ nhất vì nó quá mạnh mẽ và dễ dàng chiếm đoạt lý trí. Seneca nói: “Giận dữ là một dạng rối loạn tâm thần tạm thời”. Để chữa lành cảm xúc, chúng ta cần dựa vào lý trí, nhưng giận dữ lại chói buộc lý trí. Khi đối mặt với những tình huống khiến chúng ta tức giận, điều đầu tiên cần làm là trì hoãn để tạo cơ hội cho lý trí can thiệp. Khi lý trí đã can thiệp, chúng ta sẽ nhận ra rằng nhiều chuyện thực sự không đáng để tức giận.
Lo lắng và bất an thường không dữ dội như giận dữ nhưng chúng kéo dài hơn và ảnh hưởng lớn đến cuộc sống. Những cảm xúc này chủ yếu phát sinh từ những tưởng tượng về tương lai xa xôi. Triết gia khắc kỷ khuyên rằng chúng ta nên đối mặt với những lo lắng này một cách trưởng thành thay vì để chúng gây ra đau khổ về mặt cảm xúc. Hãy tập trung sống trong hiện tại. Tương lai chưa đến, chỉ có hiện tại là tồn tại thực sự.
Nếu vấn đề khiến chúng ta lo lắng vẫn chưa được giải quyết thì sao? Triết gia khắc kỷ cho rằng lòng biết ơn sẽ giúp chúng ta có thêm dũng khí. Cái chết là nỗi sợ hãi lớn nhất của con người. Một khi ta vượt qua được nỗi sợ cái chết thì không còn gì đáng sợ trên thế giới này nữa. Triết gia khắc kỷ khuyên chúng ta nên nhớ và luôn nhắc nhở bản thân về sự thật này. Khi đối diện với thực tế này, ban đầu có thể sẽ cảm thấy khó chịu nhưng dần dần chất lượng cuộc sống sẽ được nâng cao.
Khi nghĩ rằng những người mình yêu thương cuối cùng sẽ rời xa và thời gian ở bên nhau là rất ngắn ngủi, chúng ta sẽ trân trọng từng khoảnh khắc và nhờ đó mà tâm hồn trở nên khoáng đạt hơn. Seneca nói: “Khi chúng ta lơ là, thời gian sẽ âm thầm trôi đi”. Lợi ích của việc sống trong hiện tại không chỉ là giảm bớt những lo âu vô ích mà còn giúp chúng ta không lãng phí thời gian.
Kẻ thù lớn nhất của việc sống trong hiện tại chính là nỗi lo lắng. Triết học khắc kỷ nhấn mạnh không phải là từ bỏ của cải mà là vượt qua của cải, nghĩa là không phụ thuộc vào các giá trị vật chất bên ngoài để tìm kiếm sự thỏa mãn trong cuộc sống. Mục đích của khắc kỷ là rèn luyện phẩm chất nội tại của con người và giúp mỗi cá nhân trở nên mạnh mẽ, bất khả chiến bại.
Khắc kỷ đề cao bốn đức tính chính: Dũng khí, Tiết chế, Công bằng và Trí tuệ. Thông qua các phương pháp rèn luyện, bạn sẽ thấy mình đã phát triển những phẩm chất kiên cường, bất khuất và đạt được một lối sống đơn giản. Thế giới bên ngoài là không ngừng thay đổi nhưng chỉ có phẩm chất cá nhân của chúng ta là thứ không thể bị lấy đi.
Các triết gia khắc kỷ nhận thức sâu sắc về sự nhỏ bé của cá nhân trước vũ trụ. Dù đó là thành công hay thất bại, tất cả chỉ là một khoảnh khắc trong dòng chảy vô tận của thời gian. Những gì chúng ta sở hữu cũng chỉ là tạm thời. Vậy ý nghĩa của chúng là gì? Đó là hãy làm điều đúng đắn ngay bây giờ.
Các triết gia khắc kỷ có thái độ khiêm tốn trước tự nhiên. Họ nhấn mạnh rằng chúng ta phải chấp nhận và tôn trọng các quy luật tự nhiên không thể tránh khỏi. Số phận sẽ dẫn dắt những người có ý chí nhưng sẽ kéo lê những người không tình nguyện. Những khó khăn mà chúng ta gặp phải trong cuộc sống giống như khi ta kỳ vọng vào một chuyến du lịch tuyệt vời nhưng phải chấp nhận rằng chuyến đi có thể gặp phải bụi bẩn, bùn lầy và mưa gió.
Tinh thần này sẽ mang lại lòng biết ơn. Khi mọi người thực hành triết học khắc kỷ, họ thường ngạc nhiên nhận ra rằng điều này mang đến cảm giác biết ơn và trân trọng. Lòng biết ơn có thể hướng đến một người cụ thể hoặc cũng có thể không hướng đến ai cả. Đối với các triết gia khắc kỷ, cuộc sống và thế giới này là một lễ hội. Họ biết ơn vì có cơ hội đến với thế giới này và tham gia vào lễ hội ấy.
Chủ nghĩa khắc kỷ là một phương pháp thực tiễn trong cuộc sống, đòi hỏi sự kiên nhẫn, lặp lại và tập trung. Đây là một triết lý mà bạn có thể áp dụng vào những việc làm hàng ngày, tốt nhất là năm này qua năm khác. Đối với người theo chủ nghĩa khắc kỷ, mỗi ngày đều là một ngày tuyệt vời, mỗi ngày đều có sự hấp dẫn riêng. Ngay cả những người theo khắc kỷ sâu sắc nhất cũng không thể hoàn toàn tránh khỏi những phiền nhiễu nhỏ trong cuộc sống, nhưng chỉ cần chúng ta có được sự ổn định trong phẩm chất thì dù có bị quấy rày tạm thời, chúng ta vẫn có thể nhanh chóng trở lại trạng thái hài hòa, hạnh phúc và bình yên trong tâm hồn.